Tự do và trách nhiệm là hai mặt của một vấn đề trong cách giáo dục theo phương pháp Montessori.

Để hình thành tính trách nhiệm, con người cần được trao sự tự do. Để được trao nhiều sự tự do hơn, con người cần có tính trách nhiệm. Đứa trẻ trong lớp học Montessori được tôn trọng giống như một người lớn vậy. Trẻ được trao cả trách nhiệm và tự do để có năng lực trưởng thành.

Bạn có cảm giác như thế nào khi nấu ăn mà bị một người khác ngó nghiêng, chỉ trỏ nên cắt, gọt, nấu…từng thứ như thế nào và nếu nấu không ngon thì người ăn sẽ thất vọng?

Trong lớp học Montessori, trẻ tự do lựa chọn các hoạt động mình thích, có thể làm bao nhiêu lần cũng được, trong khoảng thời gian cho đến khi ngừng hứng thú. Sau khi hướng dẫn, cô rời khỏi nhằm trao cho trẻ đủ không gian tự do cần thiết để thoải mái làm và không sợ nếu mình làm không đúng hay thất bại thì sao. Trẻ sẽ có khả năng tự đánh giá, tự kiểm soát và tự điều chỉnh để hướng đến độ hoàn thiện đã được cô hướng dẫn. Càng được trao nhiều tự do, năng lực phán đoán của trẻ càng gia tăng hơn vì trẻ được thực hành và thử nghiệm. Ngược lại, trí khôn của trẻ sẽ không thể phát triển nếu không có cơ hội vận dụng. Đồng thời khi đó, tính trách nhiệm hay kỷ luật nội tại dần được hình thành trong sự tự do.

Một ví dụ khác là giờ ăn trưa trong lớp học Montessori. Bàn ăn chung sẽ được cô và các con cùng nhau sửa soạn theo kiểu buffet để các con có thể đến tự xúc lượng cơm và thức ăn mà mình cảm thấy muốn ăn, nhưng đảm bảo không thừa mứa. Trước khi ăn, trẻ tự chuẩn bị bàn ghế, khăn ăn, chén đĩa. Sau khi ăn, trẻ tự rửa chén, lau bàn, quét dọn đồ ăn rơi vãi trên sàn…Cô trao trách nhiệm cho trẻ ở mức độ phù hợp với năng lực của từng trẻ ở từng thời kỳ và không hỗ trợ khi không thực sự cần thiết, thì trẻ sẽ nhận những trách nhiệm này. Ban đầu, trẻ rửa chén chưa sạch, lau bàn còn dơ, hay quét không hết thức ăn rơi nhưng cô vẫn sẽ nhẫn nại chờ đợi cho đến một ngày các kỹ năng này được hoàn thiện.

Và khi các con càng thể hiện tinh thần trách nhiệm, năng lực trong mỗi việc mình làm, thì có phải, người lớn chúng ta sẽ càng tin tưởng trao cho con thêm nhiều tự do. Chu trình ấy liên tục được củng cố, và kết quả trong tương lai mà chúng ta có thể mong đợi là: con tự tin đối diện với thế giới và xã hội biến đổi không ngừng?

Người viết: Cô Ngọc – Hiệu trưởng trường Nido